Pro druhou sérii typu BH-10 jsou typické dva rozpoznávací znaky: příď stažena do motorové přepážky menšího průřezu ve spodní části hranaté, na bocích trupu vnější výztužná lišta. Armáda objednala opět desetikusovou sérii značenou B.10.11 až B.10.20 plus prototyp, který šel k armádě opět až jako poslední v číselné řadě, tj. jako B.10.21. Prototyp prokazatelně létal už na konci roku 1924, sériové kusy šly k armádě od prosince 1925 do března 1926.
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 23 led 2022, 17:30, celkově upraveno 3
Stroj zalétal tovární šéfpilot Fritsch dne 14. prosince 1925. O den později už s ním startoval tovární pilot Bican a při rychlostním letu v rámci záletu se mu podařilo zadřít čtyři válce z pěti a musel nouzově přistát. Po výměně motoru pilot Bican pokračoval v zalétávání až 16. března 1926, kdy provedl výškový a rychlostní let a týž den provedl kpt. Hamšík kontrolní přejímací let pro armádu. K MNO byl tak stroj předán kvůli opravě jako poslední kus typu. K 1. dubnu 1926 je stroj vykazován uskladněný u LPS Praha, k 23. říjnu téhož roku už ve službě u 2. náhradní letky LP 3. Následně se stroj musel přesunout k leteckému učilišti do Chebu, protože ve dnech 28. dubna a 3. května 1927 s tímto strojem u VLU Cheb vykonává pilotní žák Šerhant dva hodinové orientační lety na trase Cheb – Planá – Mariánské Lázně – Cheb a Cheb – Kraslice – Falknov – Cheb. V květnu až říjnu 1928 (konkrétně od 3. 5. 1928) se stroj nalézá u Vojenského leteckého ústavu zkušebního, kde jsou na něm testovány spolu s B.10.18 ovládané stabilizační plochy na koncích křídel podle koncepce prof. Hockeho. V té době stroj nese motor Walter NZ60 výrobního čísla 77. V rámci testů je stroj lehce poškozen při vystoupení na leteckém dnu dne 7. října 1928. Po dokončení testů byl stroj opět přestavěn na standardní provedení a vrácen do služby, nejspíše opět k leteckému učilišti do Chebu, kde je vykazován k 30. červnu 1929. Zrušen byl pro rozsáhlá poškození při havárii pilotního žáka Hübnera dne 4. července 1929 u VLU Cheb.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 12:30, celkově upraveno 3
Stroj výrobního čísla 12 zalétl pilot Bican 18. září 1925 a o den později ho tentýž pilot předvádí při akrobacii norskému polárnímu badateli Amundsenovi. Následující den, 20. září 1925, byl letoun továrnou nasazen do Závodu o cenu prezidenta republiky. Sedlal ho pilot Josef Hamšík a nesl startovní číslo 9. Hamšík závod v kategorii A (letadla s motorem do 100ks) vyhrál. Stroj byl aerodynamicky upraven odstraněním pylonu za pilotním prostorem. Dne 25. září 1925 je pak letoun předveden rumunské návštěvě a dokonce ho jeden z rumunských důstojníků otestoval osobně při dvacetiminutovém letu. Po úpravě do sériové podoby byl MNO předán 15. ledna 1926. K 30. dubnu 1926 je vykazován u 2. náhradní letky LP 2. Z tohoto období pochází nejspíše snímek uvedený níže. Dále má 15. října 1929 zaznamenáno nouzové přistání u cvičné letky Leteckého pluku 1. Pilotem snad měl být Ján Ambruš. Následuje přesun do Chebu, protože mezi 25. březnem a 15. květnem 1930 s ním provádí několik zkušebních letů instruktor čet. Šerhant u Vojenského leteckého učiliště a k 30. září 1930 je stroj stále vykazován ve stavu VLU Cheb, Pilotní školy stíhací. V roce 1933 stroj prošel revizí u továrny, ukončena byla záletem pilota Kočího dne 6. dubna 1933 a kontrolním přejímacím letem kpt. Langera 21. dubna 1933. Další známé osudy již směřují do civilu, kdy byl stroj v únoru 1936 zapsán jako OK-ASZ s OLZ č. 449 pro Slovenský aeroklub Bratislava. Zápis v rejstříku uvádí použití silnějšího motoru Walter NZ85 bez zaznamenání výrobního čísla. Jak dlouho stroj přežil a jak skončil netuším. Poznámka v rejstříkové knize pouze uvádí, že doklady se nalézají „zde“, tj. nejspíše v Praze. Výmaz zaznamenaný není.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 12:34, celkově upraveno 4
Stroj byl MNO předán dne 15. prosince 1925. K 30. dubnu 1926 je vykazován u 2. náhradní letky LP 2. I tento kus se musel záhy přesunout k Leteckému učilišti do Chebu, protože ho využívá pilotní žák Šerhant u VLU Cheb v dubnu a květnu 1927 k nácviku orientačních letů a letů ve skupině a v březnu 1930 již jako instruktor stroj dvakrát zalétává tamtéž před předáním žákům. Ještě k 30. září 1930 je stále vykazován ve stavu VLU Cheb, konkrétně Pilotní školy stíhací. Další zprávy už máme z civilu, kdy je stroj 13. září 1935 zapsán do civilního rejstříku jako OK-IPO s OLZ č. 417 pro Aeroklub republiky Československé. Výrobní číslo motoru NZ60 bylo 68 a pocházel ze IV. výrobní série. Hned o den později, 14. září 1935, stojí letoun na startu druhého ročníku Národního letu RČS s pilotem ppor. Červenkou, který na něm obsadil až 42. místo. Stroj byl zakoupen spolu s dalšími typy z podpory Národní letecké sbírky a pravděpodobně právě tento kus byl vystaven mezi stroji pořízenými z této sbírky na výstavě u příležitosti jarního veletrhu pořádané od 8. března 1936 v Praze. Mnoho toho v civilu asi nenalétal, protože 28. června 1936 končí havárií u Milovic a k 4. září 1936 je proveden výmaz v rejstříku.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 12:39, celkově upraveno 5
Stroj byl zalétán 14. prosince 1925 šéfpilotem Fritschem s výhradami (stroj visí doleva, motor zůstává v klouzavém letu stát), přesto byl po kontrolním letu pplk. Skály předán MNO o den později, tj. 15. prosince 1925. K 30. dubnu 1926 je stroj vykazován u LP 1, k 23. říjnu 1926 pak u 2. náhradní letky LP 2. Dalším záznamem je nouzové přistání stroje patřícímu pod Letecký pluk 1 dne 7. ledna 1927 při přeletu do Chebu. Zřejmě se tak mohlo jednat o předání letounu k leteckému učilišti, protože už koncem února téhož roku ho poměrně intenzivně používá v rámci výcviku u VLU Cheb pilotní žák Šerhant. Stroj zřejmě během výcviku utrpěl nějaké poškození, protože 12. května 1928 je zalétáván pilotem Hanušem v továrně a kontrolní lety provádějí 22. května 1928 kpt. Malkovský a pplk. Charvát. Tentýž den předvedl kpt. Malkovský tento letoun americké návštěvě. Další kontrolní přejímací lety proběhly 26. června 1928 s piloty kpt. Kňažikovským a pplk. Charvátem a stroj byl převzat armádou. Vrací se nejspíše zpět do Chebu, protože ve stavu Pilotní školy stíhací je vykazován k 30. červnu 1929 a pilot Šerhant v roli instruktora pak stroj v Chebu zalétává pravidelně před předáním žákům v dubnu až září 1930. Pilot Macháček si tento kus zaznamenává do zápisníku letů u Pilotní školy stíhací ještě ke konci roku 1933. Později stroj chebskou školu zřejmě opouští, protože v rámci předání do civilního užívání je stroj fotograficky zchycen s trupovým kódem L7 a plukovním znakem snad Leteckého pluku 4 nebo 6. Do civilního rejstříku byl zapsán 18. května 1935 pod OLZ č. 365 s registrací OK-AVO a držitelem byl Aeroklub vysokoškolského sportu Letňany. Výrobní číslo motoru Walter NZ60 bylo 20. V půlce září 1935 se účastní s pilotem K. Kutlochem druhého ročníku Národního letu RČS s finálním umístěním na 23. místě. Vymazán byl z rejstříku k 23. listopadu 1938 po havárii. Vrak se později dostal do sbírek NTM Praha, kde po opravě je k vidění dodnes ve zbarvení posledního uživatele, avšak s poněkud podivně rekonstruovaným tvarem přídě.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 12:50, celkově upraveno 4
Pátý kus druhé série byl zalétán pilotem Bicanem 15. prosince 1925 s poznámkou, že motor nedostává dost benzínu. Drobná závada byla nejspíše obratem vyřešena, protože kontrolní let provedl tentýž den pplk. Skála a stroj převzalo MNO. Dále ho máme díky Janu Šerhantovi zaznamenán koncem února 1927 u VLU Cheb. K 4. červenci 1928 a k 30. červnu 1929 ho vykazuje ve stavu Pilotní škola stíhací. Zde ho opět sedlá pilot Šerhant v březnu až červenci 1930. Stroj v Chebu působí i nadále, protože k 27. září 1933 s ním zaznamenává nouzové přistání po utržení vrtule pilot Duda a ve stejném období ho potkává i pilot Macháček. V říjnu 1934 je však již vykazován u 83. letky Leteckého pluku 5, kde ho poměrně významně poškodil při nepodařeném přistání na letišti v Brně rtn. Kuhl. Uražen byl podvozek, poškozen nosník křídla a vrtule. Je tady otázkou, zda byl stroj ještě opravován, nebo spíše zrušen.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 19:16, celkově upraveno 3
Stroj zalétal 14. prosince 1925 pilot Fritsch. K MNO byl předán 15. prosince 1925 po kontrolním letu pplk. Skály. K 31. lednu 1926 je stroj vykazován u 2. náhradní letky LP2. I stroj s číslem šestnáct následně působil u VLU Cheb. Pilotní žák Šerhant se s ním prolétl v únoru a březnu 1927. V letech 1928 a 1929 je vykazován u Pilotní školy stíhací. Zde ho sedlá Jan Šerhant jako instruktor od března do srpna 1930. Ve stavu VLU je vykazován ještě k 30. září 1930. Jeho další armádní osudy neznáme, ale stroj přešel do civilního provozu. Zapsán byl do civilního rejstříku již 8. května 1933, zřejmě jako první letoun z této série, pod OLZ č. 284 a s registrací OK-MOD pro Moravskoslezský aeroklub Brno. Výrobní číslo motoru bylo 4. Že jeho služba nebyla lehká, dokládá i foto havárie z prvního roku civilní služby. Původní jednobarevné (snad hliníkové) zbarvení bylo nahrazeno pestřejším kabátem včetně vlaječky Moravskoslezského aeroklubu na přídi. V září 1934 se stroj účastní Národního letu RČS s pilotem V. Krčem a spolu obsadí 18. místo. Zrušen byl pro stáří k 29. únoru 1936.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 19:20, celkově upraveno 6
Tento kus měl kariéru velmi krátkou. Zalétnut byl pilotem Fritschem 14. prosince 1925 s výtkami (visí doleva, motor pracuje nepravidelně), nicméně o den později proběhl kontrolní let pplk. Skály a stroj byl převzat MNO. K 16. lednu 1926 je letoun vykazován u 8. letky LP 3. Zde s ním dne 19. ledna 1926 desátník Vella nouzově přistál u obce Čataj při přeletu na trase Nitra – Vajnory kvůli sněhové vánici. Při pokusu o start mu vysadil motor a stroj byl zničen, do opravy zamířil jen jeho motor. Přesto je ještě k 2. prosinci 1928 stroj vykazován u 2. náhradní letky LP 3.
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 13:16, celkově upraveno 2
Stroj byl zalétnut 17. prosince 1925 pilotem Bicanem, kontrolní let provedl pplk. Skála 21. prosince 1925. Po záletu v továrně 3. července 1926 pilotem Bicanem s tímto strojem letěl pilot Hamšík dne 5. července 1926 závod o cenu Českého slova napříč republikou. Evidentně neměl svůj den, protože postupně ztratil tři svíčky z motoru. Při třetím případu v hustém lijáku stroj skončil na zádech v poli žita u obce Sedlice u Blatné. Po opravě v továrně byl stroj zalétnut pilotem Bicanem dne 4. listopadu 1926 a kontrolní lety provedli mjr. Charvát a kpt. Čermák 9. listopadu 1926. V srpnu až říjnu 1928 (konkrétně od 30. 7. 1928) je stroj využit spolu se strojem B.10.11 k testům pohyblivých stabilizačních ploch prof. Hockeho u VLÚS. V té době stroj nese motor v. č. 36. Následně byl stroj uveden do sériové podoby a k 30. červnu 1929 je vykazován ve stavu Pilotní školy stíhací u VLU Cheb. Zde se s ním od března do května 1930 potkává i instruktor Šerhant. Zde obdržel trupový kód c156 a osudným se mu stal let pilotního žáka Klatky (Klapky, Kladky?) dne 16. května 1930, kdy při nácviku zatáček padl do vývrtky a havárie skončila fatálně pro pilota i stroj. Na velmi zajímavou skutečnost upozornil Luboš Vinař - na snímcích havárie stroj nese schéma tmavě hnědý trup a stříbrné ocasní plochy a křídla s kruhovými znaky, ale levé křídlo nese shora tříbarevnou kamufláž a praporový znak. Podle čitelného výrobního čísla na originálu jednoho ze snímků bylo původ křídla identifikován u stroje B.10.2, kdy po havárii v roce 1925 zbylo levé křídlo nepoškozené.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 13:17, celkově upraveno 3
Stroj byl zalétán 14. prosince 1925 pilotem Fritschem s poznámkou „visí doleva“. K MNO byl stroj předán 15. prosince 1925 po kontrolním letu pplk. Skály. K 15. lednu 1926 je stroj vykazován u LP 3. Dne 9. prosince 1926 stroj zalétává snad po opravě v továrně pilot Bican a kontrolní lety za armádu provádějí 28. prosince 1926 pplk. Skála a mjr. Charvát. Právě Augustinu Charvátovi při přistání na továrním letišti praskla duše při přistání a stroj byl opět poškozen. K 2. prosinci 1928 je letoun vykazován u 2. náhradní letky LP 3. K 30. červnu 1929 je pak jako většina ostatních už vykazován u VLU Cheb, konkrétně Pilotní školy stíhací. V březnu až září 1930 stroj sedlá u VLU Cheb mimo jiné instruktor Šerhant. Stroj nesl trupový kód c157. I tomuto kusu se stalo osudným trénování zatáček v rámci chebské pilotní školy. Tentokrát to skončilo fatální havárií svobodníka Brucknera dne 19. dubna 1933.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 13:23, celkově upraveno 3
Stroj zalétl 17. prosince 1925 pilot Bican a k MNO byl předán po kontrolním letu pplk. Skály 21. prosince 1925. K 15. lednu 1926 je letoun vykazován u LP 3. Snímek s hnědo - stříbrným nátěrem a dosud bez trupového kódu dokumentuje užití lyží pro zimní provoz, nejspíše v leteckém učilišti Cheb. Působení tohoto kusu u VLU Cheb nám opět potvrzují i pilotní zápisníky Jana Šerhanta, který se s ním setkává v červnu až září 1930, u Pilotní školy stíhací je pak vykazován i úředně k 30. září 1930. U VLU stroj později nesl trupový kód c155. Známy jsou také snímky s trupovým kódem F24 a plukovním znakem Leteckého pluku 1, které stroj údajně zachycují na Slovanském leteckém meetingu v Brně v červnu 1934. Stroj pokračoval do civilního sektoru, kdy byl přidělen k MLL Zlín s imatrikulací OK-LEZ. Nenalétal toho v civilu asi mnoho, protože 3. června 1935 pilot Vladimír Novák při návratu z pražského leteckého dne při snaze přeskočit hangár firmy Aero stroj přetáhl a havaroval. Stroj byl zdemolován až po pilotní prostor, což pilota stálo život. Do rejstříku stroj ani nestihl být zapsán.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 13:35, celkově upraveno 3
Poslední z řady strojů BH-10 byl vlastně prototypem a byl zprvu využíván továrnou k propagačním účelům. Stroj byl zalétán pilotem Fritschem 30. října 1924 a do civilního rejstříku zapsán o den později s OLZ č. 38 pod imatrikulací L-BONE, uváděno má sériové číslo 21 a výrobní 367. Držitelem je uváděna továrna M.Bondy. Výmaz byl proveden až v rámci hromadných čistek rejstříku 23. února 1931.
V listopadu 1924 se strojem JUDr. Zdeněk Lhota podnikl návštěvu Jugoslávie, zřejmě za účelem propagace. Dne 5. listopadu 1924 odstartoval Zd. Lhota na cestu do Bělehradu. První etapa proběhla na trase Praha – Vídeň, 6. listopadu na letišti v Ošprech (Aspern) proběhla ukázka akrobacie, o den později Lhota získává povolení k přeletu Maďarska. Přistál v Budapešti, kde pro efekt klesal vývrtkou, další den sedl v Novém Sadu opět s vývrtkou. V pondělí ráno proběhla ukázka akrobacie za prudké vichřice, pak stroj půjčil jugoslávským pilotům. Odpoledne Lhota zalétl do Bělehradu, při návratu udělal sérii lopingů, asi 53 kusů. V pátek odstartoval v Novém Sadu ke zpáteční cestě, v Budapešti mu maďarští úředníci stroj zabavili, protože je vojenský. Až 18. listopadu byl na zákrok našeho velvyslanectví stroj propuštěn s podmínkou, že zpět musí po železnici. Na žádost Maďarů však Lhota v Budapešti letoun také předvedl. Na této výpravě Lhota ulétl přibližně 1700 km.
Dne 9. března 1925 provedl zkušební let tovární pilot Bican a 12. března 1925 byl tento nový letoun, označovaný v dobovém tisku jako Avia B. H. 10 b, předveden vojenské komisi, načež členové komise ve složení kpt. Kalla, pplk. Skála a kpt. Topič sami zkoušeli letadlo v akrobacii. Jejich zhodnocení můžeme citovat z březnového čísla Letectví ročníku 1925: Letadlo vyhovělo všem požadavkům a prokázalo neobyčejně cenné vlastnosti. Zajímavo je na př., že při přetažení až do polohy 60 – 70° nesklouzne ani po křídle, ani po ocase, nýbrž skloní se přídí dolů a pokračuje dále v letu. Všechna kormidla reagují dokonale nejen ve všech polohách letadla, ale také jeví vydatný účinek i při nejmenší rychlosti, v přetažení na 60°. Z vývrtky, když pilot pustil všechny páky, vyjde samo. Provedeny skvělé lety střemhlav, klouzání po křídle a ostatní obvyklá akrobacie. Letadlo Avia B. H. 10. b. je stavěno pro training pilotů a zdokonalení akrobatického výcviku. Komise byla plně uspokojena docílenými výsledky. Předveden týž stroj, s nímž dr. Lhota byl v Jugoslavii, uletěv na této cestě celkem vzdálenost asi 1700 km.
K MNO byl stroj předán 21. prosince 1925 a k 15. lednu 1926 je vykazován u LP 3. K 23. říjnu 1926 je vykazován u 2. náhradní letky LP 3. Později se opět objevuje u VLU Cheb, zde je uváděn ve stavu k 30. červnu 1929 u Pilotní školy stíhací. Dne 7. října 1929 s ním další známé jméno československého letectví – Ján Ambruš havaroval po vysazení motoru za hranicemi v Bavorsku. Stroj byl rozmontován, odvezen a opraven, takže se s ním mohl potkat v Chebu v červnu až srpnu 1930 instruktor Šerhant a ke konci roku 1933 pilot Macháček. I tento kus se dočkal své civilní kariéry a i pro něj neskončila šťastně. Do civilního rejstříku byl stroj podruhé zapsán 13. září 1935 pod OLZ č. 418 jako OK-AVN pro Aeroklub vysokoškolského sportu Letňany. Výrobní číslo motoru NZ60 bylo 100. O den později s ním pilot Bureš startuje na druhém ročníku Národního letu RČS a obsazuje až 39. místo. Za necelý půlrok, dne 15. února 1936, s ním smrtelně havaroval pilot ppor. let. Ing. Vladimír Bejr, kdy se mu nepodařilo vybrat vývrtku a stroj zcela zdemoloval.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 21 úno 2022, 13:42, celkově upraveno 5
Druhá série strojů BH-10 je tímto uzavřena. Z neurčených snímků je k dispozici ještě ten zachycující stroje s trupovými kódy c151 a c153 u VLU Cheb. Zde lze vyloučit stroje v. č. 18 až 20, které nesly kódy c155 až 157 a kus v. č. 17, který byl zničen dva roky před zavedením těchto kódů.
Dále tu máme dva snímky na jednu havárku, údajně z chebského učiliště. Stroj je v tříbarevné kamufláži s praporovými znaky, tj. v prvních letech služby. Zatím se mi nepodařilo najít nehodu, která by popisem odpovídala. Letoun není dle mého soudu poškozen natolik, aby nebyl opravitelný.
Přílohy
Naposledy upravil Pavel Klouček dne 18 led 2022, 11:34, celkově upraveno 1
Nevím jestli to někdo zaregistroval, ale z fotek havárie B.10.18 je zřejmé že stroj měl levé křídlo v tříbarebné kamufláži s praporovým znakem. Stejně tak ten čelní pohled z výzkumáku se mi nezdá že to je stejná mašina. Zdá se že nemá stříbrná křídla ani vzpěry a má znaky na křídlech.
Jinak moc děkuji za tak ucelený přehled. Ještě se tedy těším na jedenáctky a pak zase zkusím pohnout s jedním trochu odloženým projektem.
Velmi dobrý postřeh s tím křídlem. Ono asi ty mašiny pak udržovali ze zbytků dalších kusů. Na jedenáctkách se pracuje. Ten čelní pohled by mohla být jedenáctka, která zbytky znaků na křídlech měla. Prověřím a případně přesunu.